جاجیم، هنر دیرینه زنان ایرانی

جاجیم‌ بافی، یکی از صنایع دستی رایج در ایران است که جزو نساجی سنتی یا دست‌بافته های دستگاهی محسوب می شود و از دیرباز بین خانواده‌های روستایی و عشایر رواج داشته ‌است.

کاربرد جاجیم:

موارد مصرفی چون زیرانداز، سجاده، پادری، رومیزی، روتختی، رویه کرسی، پشتی، رویه تکمیلی کیف و ساک و رویه مبل دارد و در کارهای تکمیلی به همراه چرم مورد استفاده قرار می‌گیرد.

عشایر نیز هنگام کوچ برای بسته‌بندی و جابه‌جایی اسباب و لوازم و گاهی به‌عنوان بالاپوش گرم استفاده می کنند. در ایران جاجیم را بیشتر بر روی کرسی و رختخواب های کنار اتاق می اندازند یا به عنوان رختخواب پیچ روانداز و حتی روی لحاف از آن استفاده می کنند. حتی در برخی از خانواده‌های روستایی جاجیم را به‌عنوان چشم‌روشنی و جهیزیه نوعروسان هدیه می‌دهند.

جاجیم مناسب‌ترین چیزی بود که در قدیم روی کرسی می‌انداختند، جاجیم چیچکله‎ با ترکیبی از رنگ‌ها و نقوش لوزی داخل الوان راه راه آن در ده و شهر از همه مشهور بود. با متروک شدن کرسی زغالی، بافت و مصرف جاجیم در شهرها و حتی در شهرستان‌های دور و نزدیک نیز به فراموشی ‌رفت ولی روستائیان طبق عادت قدیمی مناسب‌ترین روانداز کرسی زمستانی را رها نساخته‌اند و پیر زن‌های دهاتی همچنان جاجیم خودشان را در زمستان و تابستان در فضای باز اطراف خانه و میدان ده و یا هر مکانی که امکان داشته باشد دراز می‌کنند و سه‌پایه مخصوص آنرا بر پا می‌دارند و جاجیم می‌بافند.

سابقه جاجیم بافی:

پیشینه نساجی در ایران به استناد  آثار مکشوفه در غاری نزدیک دریای خزر به حدود ۶۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح باز می گردد.

با توجه به کاربرد و رواج جاجیم بافی بر اساس نوع کاربرد آن در بین مردم استان و همچنین روایات نقل شده سابقه این هنر به طور دقیق مشخص نمی باشد.

مراکز تولید جاجیم:

در منطقه اورامان و ثلاث باباجانی، زنان جاجیم‌هایی را با نقوش متنوع و جنس مرغوب می‌بافند که در نوع خود کم‌نظیر است.

بافت جاجیم در اکثر روستاها و مناطق عشایری اردبیل نیز دارای سابقه دیرینه است و به علت وجود مواد اولیه در بین دامداران و عشایر تقریبا اغلب خانواده‌ها به این فن آشنائی دارند. در استان اردبیل، منطقه خلخال، از نظر نوع بافت و میزان تولید آن، از مراکز مهم جاجیم بافی اردبیل به شمار می‌رود و جاجیم تولید شده در روستاهای شهرستان خلخال با سایر جاجیم‌ها متفاوت است. جنس نخ های استفاده شده در آن پشمی است.

در استان قزوین روستاهای مناطق الموت، روستاهای گازرخان، اویرک و علی آباد و در بوئین زهرا،دانسفهان و ضیا آباد به بافت آن می پردازند. متاسفانه به دلیل وجود عواملی چون کمبود مواد اولیه ارزان و در دسترس، نیروی انسانی علاقه مند به ادامه اشتغال به این حرفه و … بافت آن رو به فراموشی می باشد.

همچنین جاجیم بافی یکی از صنایع دستی سنتی و دیرینه فراموش شده منطقه ارسباران است که در برخی روستاهای این منطقه از جمله در روستای خداقلی شهرستان هوراند در آذربایجان شرقی هنوز هم رواج دارد.

مواد اولیه:

عمده مواد اولیه در بافت جاجیم، پشم های تابیده شده الوان است که در تار و پود آن به کار می رود. گاه به صورت دستریس توسط بافندگان تولید شده و گاه از کارخانه های ریسندگی تهیه می گردد. از نخ های پنبه ای در بافت پود نازک استفاده می شود.

ابزار و اشیاء وابسته به جاجیم بافی:

دستگاه جاجیم بافی، دارای ساختمان ساده ای است مشتمل بر کوجی، میخ های فلزی، سه پایه چوبی، نورد، تخته چوبی برای دفتین زدن، قمیش، سرند، ماکو و ماسوره.

کوجی: وظیفه آن کنترل عرض جاجیم و جدا کردن تارهای زیر و رو و ایجاد نقش است.

میخ های چوبی و فلزی: در انتهای دستگاه برای محکم نگه داشتن گلوله رنگی استفاده می شود.

سه پایه چوبی: اندازه آن به حدود یک متر می رسد و برای نگه داشتن کوجی کاربرد دارد.

نورد: در قسمت جلوی دست بافنده قرار دارد که پس از چند سانتیمتر بافت، پارچه بافته شده به دور آن پیچیده می شود.

تخته چوبی: که بلافاصله پس از هر بار عبور پود از بین تارها، به آن ضربه وارد می شود تا تار و پود در هم تنیده شود.

قمیش: چوب یا نی که در حین چله کشی برای جدا سازی تارها و حفظ ضربدر بین آنها استفاده می شود .

ماکو : جعبه ای لوزی شکل چوبی است که داخل آن فضایی برای قرار گرفتن ماسوره وجود دارد.

ماسوره : از جنس نی یا چوب و تازگی ها پلاستیکی است که نخ های پود بر روی آن پیچیده می شود.

برای آشنایی با نمونه محصولات ما، اینجا را کلیک کنید.