مرمت قالی

رفوگری و مرمت قالی

تاریخچه مرمت قالی:

پيشينه و مرمت قالی از بدو تولد آن وجود داشته است. اگر چه مرمت قالی به عنوان يک هنر ارج داده نمی‌شده است. مرمت قالی کار تنها با فرش و قالی کهنه سر و کار نداشته و ندارد. به عبارتی مرمت کار پوشاننده عيب بوده. مرمت قالی يک مرحله قبل از فروش فرش است به همين دليل نامی از مرمت کار نبوده چرا که اگر نامی از او می‌بود عيوب نيز مشخص می شده است.

داشتن دقت و تجربه در رفو گری و مرمت قالی براي متخصصان اين رشته يك امر الزامي است. رفوگری و مرمت قالی مرحله‌اي كاملاً تخصصي و عملي است که يك رفوگر با تجربه چون يك هنرمند مي‌تواند فرش ناقص و خراب شده‌اي را از نو بسازد.

در نتيجه هنر مرمت حكم نو كردن شي كهنه را هم دارد. بدين ترتيب مي‌توان گفت كه مرمت قالی با توليد ارتباط مستقيم دارد.

مرمت قالی عملياتي است كه سه هدف را در بر مي‌گيرد.

*كمك به عمليات تكميلي فرش
*جلوگيري از آسيب‌هاي احتمالي فرش

*برطرف كردن آسيب ديدگي در فرش

*مرمت قالی كمك به عمليات تكميلي فرش میکند

هر فرش پس از اتمام بافت و پايين آوردن از دار نياز به كنترل و پرداخت و ترميم دارد امروزه بسياري از قاليبافان عمليات شيرازه زني را در حين بافت انجام نمي‌دهند و اين مرحله را واگذار به رفوگران مي‌كنند.

*مرمت قالی از آسيب احتمالي فرش جلوگیری میکند

براي جلوگيري از آسيب‌هاي احتمالي رفوگران اقدام به چرم دوزي (مشماع دوزي) در دو طرف طول قالي و گره‌هاي تزئيني در سر ريشه‌ها را انجام مي‌دهند.

*مرمت قالی و فرش آسيب ديدگي در فرش را برطرف میکند

آسيب وارده در فرش به درجات مختلف تقسيم مي‌شود و انواع گوناگوني دارد كه توضيح آنها را متعاقباً تقديم مي‌كنم.

هر استادكاري روش و شيوه‌اي خاص را براي مدت به اجرا مي‌گذارد همچنين به علت گسترده بودن دامنه رفوگري براي رفو و مرمت قالی فنون مختلفي وجود دارد.

همه‌ي روشهای مرمت قالی نقش واحدي را ايفا مي‌كند. واژه رفو به معني درست كردن و اصلاح دادن جامه به نوعي كه معلوم نشود و مانند اول گردد پس رفو يك نوع دوخت نامرئي و نامشخص مي‌باشد.

لوازم مورد نياز جهت مرمت قالی دستباف:
– قيچي مخصوص رفو، قلاپ پشت، قلاب رو، قلاب خواب مشهد، چاقو خواب، سوزن، كيله، دفيتن مخصوص رفو، خامه، دمباريك، سوزن شيرازه دوزي، سوزن چرم دوزي، نخ مخصوص چرم دوزي، چرم مخصوص چرم دوزي، تخته، چكش، ميخ، تسمه، ميخ‌كش، ظرف استوانه‌اي، ظرف گود، موم، انگشتدانه، چهارچوب

رعايت چند نكته ابتداي كار مرمت قالی آسيب ديده ضروري است.

قبل از شروع به مرمت قالی نوع آسيب ديدگي را مشخص كنيد

•قبل از شروع مرمت قالی باید فرش آسيب ديده را غبارگيري كرده از پشت و رو تميز كنيد.

• زمين و محل كار مرمت قالی را غبارگيري كنيد.

• فرش بايد روي زمين صاف و بدون پستي و بلندي پهن شود.

• چنانكه فرش در اثر مواد شيميايي آسيب ديده باشد ابتدا بايستي فرش را شست.

• قبل از شروع به مرمت قالی نوع آسيب ديدگي را مشخص كنيد.

• فرش‌هاي پاره و سوراخ را از بالا و پائين بر روي دار يا درون چهارچوب يا روي تخته محكم كنيد.

• الياف، پرز يا تارهايي را كه داراي استحكام كافي نبوده درون چهارچوب يا روي تخته محكم مي‌كنيد.

• نقشه قسمت پاره شده يا آسيب ديده را تهيه كنيد و يا از روي قسمتهاي سالم فرش بكشيد.

• در حين انجام مرمت قالی نكات ايمني را رعايت كنيد.

مراحل مرمت قالی:

قبل از شروع مرمت قالی باید فرش آسيب ديده را غبارگيري كرده از پشت و رو تميز كنيد
1. شیرازه دوزی: رفوگر باید نخ مناسب با رنگ مناسب از روی شیرازه باقی مانده فرش تهیه سپس به ترمیم خرابیها و قسمتهای از بین رفته شیرازه اقدام نماید.

چنانچه نخ های مورد استفاده رفوگر با نخ های شیرازه قبلی هم رنگ نباشد عمل رفوگری و مرمت فرش مثل عمل وصله کاری به چشم خواهد خورد و ارزشی نخواهد داشت و باعث افت قیمت فرش خواهد شد.

2. پل سازی: در صورتی که چله های اول وآخر فرش از بین رفته باشد رفوگر باید تمام چله ها را با رنگی هم رنگ چله های اول ترمیم نماید.

3. گلیم بافی: گلیم فرش باید مطابق اول و آخر فرش اولیه زده شود.

4. بیدخوردگی: رفوی پشت و روی فرش بید خورده هرکدام روش مخصوص دارد که رفوگر قبل از اقدام باید به قدر کافی مجرب و آزموده باشد تا از رفوی خود رضایت خاطر حاصل نماید.

5. سوراخ شدگی و پارگی، سوختگی، چروک خوردگی: همه این حالات ممکن است در اثر کهنگی و مرور زمان پیش بیاید همچنین ممکن است مثلاً در اثر بی دقتی بافنده فرش، قالی روی دار پاره شود.

در هر حال باید رفو و مرمت قالی با رنگی مناسب رنگ به کار رفته در فرش انجام پذیرد. بدیهی است در صورتی که در انتخاب رنگ و عمل رفو دقت کافی نشود جای رفو شده به چشم خواهد خورد و از ارزش قالی کم خواهد کرد. به طور کلی هم آهنگی رنگ نخهای به کار برده شده در رفوگری با رنگ های اصلی نخهای فرش حائز اهمیت زیادی است.
6. اگر در یک طرف فرش پارگی ایجاد شود: می توان آن را از روی نقشه طرف سالم فرش رفو نمود. اگر نقشه دو طرف فرش یکسان نباشد رفوگر باید با توجه به کلیات نقشه فرش، نقشه ای مناسب روی کاغذ شطرنجی طرح نماید سپس عمل رفوگری و مرمت قالی را انجام دهد. هرگاه فرش بدون نقشه ترمیم شود ارزش خود را از دست خواهد داد.

7. اگر در وسط فرش یا نقطه ای از آن جر خوردگی پیدا شود:

که به طور وضوح دیده می شود ابتدا باید محل جر خوردگی فرش را از رو یا پشت علامت گذاری کنند بعد همان محل را تا کنند، اگر جر خوردگی به علت خشکی چله ها ادامه یابد نباید آن را دست کاری نمود بلکه باید حدود جرخوردگی را با ماژیک علامت گذاری کرده بعد آن را با تیغ خیلی تیز از بدنه فرش جدا نمایند.

سپس قسمت از بین رفته را از روی تعداد چله ها و با نخ های مناسب چله کشی کرده و بعد پود نازک وکلفت را از روی نقشه بافته شده که از بدنه جدا نموده اند به دقت همان نقش و همان رنگ را در بدنۀ فرش پیاده نموده وتمام نمایند.
8. رنگرزی: برای اینکه رفوگر بتواند در هر شرایطی قادر به تأمین مواد مورد نیاز و مصالح ضروری خود باشد.

باید اصول رنگرزی را یاد بگیرد، زیرا چه بسا اتفاق می افتد رنگی که درسال های قبل به کار رفته است هنگام احتیاج و رفوگری در بازار پیدا نشود و همچنین امکان دارد که نخ های فرش در اثر استعمال تغییر رنگ پیدا کند که تهیه نخ های هم رنگ از بازار به آسانی میسر و ممکن نشود، در چنین اوضاعی لازم است که رفوگر نیازهای خود را شخصاً تهیه نماید و برای این عمل کسب اطلاعات مختصر از رنگرزی ضرورت پیدا می کند.
دستگاه کوچکی به نام پاتیل تهیه شود و با توجه به تجربه ای که رفوگر دارد نخ های مورد نیاز خود را رنگ نماید.
9. گاهی اتفاق می افتد با وجود تمام دقت هایی که به عمل آمده مع الوصف رنگ جای رفو شده با رنگ اصلی فرش کمی مغایرت داشته باشد:

که در این صورت رفوگر می تواند از رنگ های محلول وآماده استفاده نماید و پس از پایان کار رفوگری، قیچی زدن، کیله کشی، اتوکشی از آن رنگ ها برای تطبیق چله استفاده نماید و بعد روی قسمت رنگ شده، اتوی نیمه گرم ( به مدت ده ثانیه) قرار دهد تا نتیجه مطلوب به دست آید. با این رنگ ها حتی می توان عیب رگه های فرش را نیز رفع نمود اگر رنگ ها ثابت باشد هنگام شستن فرش نیز از بین نخواهد رفت.

نكات ايمنی در مرمت قالی:

استادكار نبايد به طور مداوم به كار مرمت قالی بپردازد

♦ در هنگام مرمت قالی از ماسك در جلوي بيني و دهان استفاده كنيد.

♦ مكاني كه استادكار به كار تعمير مي‌پردازد از نور و روشنايي كافي برخوردار باشد.

♦ تهويه مطبوع و پنجره ضروري است.

♦ سطح زمين سراميك، موزائيك يا كف‌پوشي قابل شستشو داشته باشد.

♦ استادكار نبايد به طور مداوم به كار مرمت قالی بپردازد در هر يك ساعت كار پانزده دقيقه استراحت نياز دارد.

♦ در حين كار با قالي‌هاي كهنه و پوسيده كه تار و پود پوسيده دارند و احتمال پاره شدن وجود دارد جدا مراقب باشيد زيرا بي‌احتياطي عواقب جبران‌ناپذيري به همراه دارد.

♦ در حین مرمت قالی استفاده از لباس كار ضروري است.

گرداوری: بخش فرهنگ و هنر بیتوته