فرش به معنای الیافی گستردنی است و آنچه بر زمین گسترده شود. دست آفریده های پر نقش و نگار ایرانی ره آورد زندگی پر تلاش زنان و مردانی است که با شوریدگی نگاره ها و گرمی رنگ دل های پاک ممزوج شده است. این دست آفریده های خواب دار گره خورده که قالی ایران نام دارد.
هخامنشیان：
در سال 1949 میلادی سرگی رودنگو باستان شناس روسی هنگام کاوش در گورهای اقوام سکایی منطقه پازیریک در دامنه های جنوبی جبال آلتابی سیبری فرشی کشف شد که از دوران هخمنشیان به جا مانده است . این فرش که پازیریک نام گرفت ، کاملا از پشم بافته شده است و پودهای آن به طور شل به تعداد سه بار بین هر دو ردیف گره پیچیده شده است . رج شمار این فرش تقریبا 3600 گره در هر دسیمتر مربع است که در رده فرشهای نفیس قرار دارد . نوع گره این فرش از نوع گره معروف به ترکی است رنگ فرش تغیر کرده است و به سایه صورتی و سبز تبدیل گشته است .
در ردیف دوم پس زمینه تصویر حیوانی اقسانه ای شبیه به شیر بالدار قرار دارد که در اصطلاح به گریفین شهرت دارد . ردیف سوم از 24 عدد گوزن شاخ پهن. ردیف چهارم ستاره ای شبیه به ستاره هشت و حاشیه پنجم 28 تصویر اسب سوارانی که دو نفر در میان بر روی اسبها نشسته اند یا در کنار آن ایستاده اند . و ردیف ششم باز هم تصویر همان حیوان افسانه ای قرار دارد .
اشکانیان：
بدیهی است که در زمان اشکانیان نیز فرش بافی رونق فراوانی داشته است . کشف زیلویی مربوط به قرن هشتم میلادی در شهر باستانی قومس دال بر این حقانیت است . مهمترین قطعه کشف شده در شهر قومس قطعه منسوجی است پرزدار به صورت فرفری شکل . البته تکه پرزدار و فردار دیگری از حفاری های منطقه حسئلوی ایران به دست آمده است که خیلی قدیمی تر و متعلق به 800 سال قبل از میلاد مسیح است . ولی شاید نتوان آن را فرش قلمداد کرد . از لحاظ ساختار و اسلوب بافندگی تمه فرش شهر قومس دارای پرزهایی است که به طور ساده تارها را در میان گرفته است . این تکه در دانشگاه پنسیلوانیا نگهداری می شود .
ساسانیان：
از دوره ساسانیان ، قطعات محدودی از پارچه های نفیس و رودوزی های فاخر آن دوره به جای مانده است که خبر از رونق نساجی سنتی ایران می دهد . بنا بر نوشته برخی از مورخانان و تاریخ نگاران در تخت طاووس سی قطعه فرش وجود داشته است که هر یک برای سی روز سال بوده و نیز چهار گونه فرش که هر یک گویای یک فصل سال بوده است . اما مهم ترین فرش ساسانی که اطلاعات کاملی از آن توسط مورخان بر جای مانده است فرش بهارستان معروف به بهار خسرو است . مساحت این فرش 2940 متر مربع بوده است با طرح یکی از باغهای سلطنتی . زمینه آن نخ ابریشم بوده ، صنعت کاران سلطنتی برای نشان دادن نقش زمین از نخ های طلا و برای نشان دادن نقش آب از کریستال استفاده کرده بودند .
گفته شده است که قالی را خسرو انوشیروان برای سرسرای کاخ ساسانی در تیسفون سفارش داده بود. بر اساس نوشته مورخان پس از حمله اعراب و تسخیر مدائن این قالی به دست اعراب افتاد و قطعه قطعه شد .
ایلخانیان：
در زمان ایلخانیان و مغولان به علت نابسامانی سیاسی کشور فرصتی برای صنعت قالی وجود نداشت اما به لحاظ وجود سنت و سایر صنایع متاثر از دوران قبل است . در این زمان زر دوزی روی پارچه های ابریشمی در کرمان رواج داشته و گیلان و طبرستان از مراکز مهم پرورش ابریشم و بافت پار چه های ابریشمی بوده اند .
صفویه：
در سلسله صفویان شهر تبریز یکی از بزرگترین مراکز هنر و قالی بافی بود . در زمان سلطنت شاه عباس صنعت قالی بافی بسیار ترقی کرد . وی علاقه فراوانی به فرش داشت و آن را تا مقام یک هنر ارتقاء داد . او دستور بافت فرش های نفیسی را داد و آنها را به مساجد سلیمانیه و استانبول هدیه کرد فرش معروف اردبیل 12 سال پس از سلطنت شاه طهماسب بافته شد امروزه فرش معروف اردبیل یکی از گنج های موزه ویکتوریا لندن محسوب می گردد .
از فرشهای معروف دوران صفویه می توان به فرش شکارگاه اشاره کرد که امروزه در موزه شهر میلان نگهداری می شود . توجه شاهان صفویه به هنر فرش باعث رونق صنعت قالی گشت که باعث بافت فرشهای نفیسی شد که امروزه تعداد زیادی از آن وجود دارد که نمونه هایی نیز در موزه فرش ایران موجود می باشد .
فرش ایران در دوران قاجار تا امروز：
پس از حمله افغانها به ایران و فروپاشی صفیه صنعت فرش نیز دچار رکود گشت در زمان نادر شاه نیز صنعت فرش نتوانست رونق قدیمی خود را پیدا کند . اما در زمان نادر علی شهر هایی چون کرمان توانستند بر تداوم سنت فرش بافی ادامه دهند .
در پایان سده سیزدهم هجری با افزایش در خواست فرش از جانب کشورهای اروپایی صنعت فرش رونق فراوانی گرفت . در زمان قاجار فرش چنان مهم گشت که عنصر تزئینی و لازم در تمام مجالس و اجتماعات گشت . در سالهای اخیر نیز در شهر های زیادی اقدام به بافت فرش نمودن که از آن جمله می توان به شهرهای کرمان ، تبریز ، همدان ، اراک ، مشهد ، کردستان و …. نام برد.
در سالهای اخیر کشورهایی مانند ترکیه و چین اقدام به تولید فرش دستبافت کرده اند و با قیمتی ارزان تر سعی دارند که بتوانند در بازارهای جهانی رقیب فرش ایرانی گردنند اما با حمایت دولت از صنعت فرش ایرانی که در سالهای اخیر جدی تر شده است همچنان فرش ایرانی در جهان حرف اول را می زند.
تنوع فرش ایرانی
از نظر سبک محلی فرش ایرانی دارای تنوع زیادی است مانند:
فرش شهری . فرش روستایی . فرش عشایری.
رنگ در فرش ایرانی
رنگ در قالی و دست بافته های دیگر ایرانی که حتی بعد از گذشت چند سده هنوز ثابت مانده است و در برابر عوامل جوی تغیرر محسوسی نداشته است زبانزد مردم جهان است . رنگرزی در ایران به دوران ساسانیان بر می گردد . بعد از اسلام رنگ و اسلوب رنگرزی در دوران اسلامی نیز ادامه یافت و ریشه هنر ساسانی از بین نرفت.
رنگ الیاف فرش را از برخی گیاهان یا جانوران یا مواد معدنی یا از ترکیب مواد شیمیایی به دست می آورند.
نقش در فرش ایرانی
جنبه ناب زیبایی و هنری فرش ایران در نقش پردازی آن به طور بارز آشکار می شود . نقشه فرش ایران با چشم به دل می نشیند. در قالی ایرانی جای خالی و بی نقشی کمتر می توان دید . با این همه ، سهم عظیم هنرمندان فرش ایران در شکل گیری و تکامل فرش ؛ بارز و گران قدر است . آنان به راستی کوشاترین هنرمندان دنیای فرش ایرانی هستند.
هاله خیرالدین فعال فرش
[…] فرش آئینه تمدن ایرانی […]